Nakon bombaškog napada na crkvu Mar Elias (Sveti Ilija) u Damasku 22. juna, u kojem je ubijeno više od 25 sirijskih kršćana, Ministarstvo unutrašnjih poslova Sirije saopćilo je da su uhapšeni pripadnici ćelije povezane s organizacijom Islamska država Irak i Levant (ISIL), koja je bila umiješana u ovaj napad. Na čelu ćelije je Abdelillah al-Jumaili, porijeklom iz mjesta Al-Hajar al-Aswad u ruralnom dijelu Damaska, poznat kao ISIL-ov Wali al-Sahra (Guverner pustinje).
Ministarstvo je saopćilo da je ćelija planirala još jedan napad na svetište Sayyida Zaynab na periferiji Damaska, ali je bombaš samoubica uhapšen prije nego što je uspio izvesti napad. To sugerira da ISIL planira provesti više operacija u Siriji u nadolazećem razdoblju. Prema tome, bombaški napadi na crkvu možda neće biti jedini incident, pogotovo ako se uzme u obzir da su mu prethodili napadi na vladine snage u provincijama Homs i Suwayda.
Preseljenje organizacije
Sirijski sigurnosni izvori saopćili su za Al Jazeeru da su se ISIL-ove ćelije odlučile preseliti iz Sirijske pustinje početkom ove godine i proširiti po svim provincijama, posebno po ruralnim područjima Deir ez-Zora, Homsa, Halepa i Damaska. Sigurnosni vakuum koji sadašnja sirijska vlada nastoji popuniti vidjeli su kao priliku za poboljšanje svoje situacije u Siriji.
Ovo raspoređivanje po gradovima pruža ćelijama ISIL-a brojne prednosti, a najznačajnija je udaljavanje od zone djelovanja međunarodne koalicije, koja se prvenstveno fokusira na Sirijsku pustinju, gdje podržava akcije 80. divizije sirijske vojske koja provodi stalne operacije češljanja tog prostora.
Osim toga, približavanje naseljenim područjima pruža mogućnost mobilizacije i regrutiranja, posebno u okruženju gdje mladi sve češće izražavaju nezadovoljstvo vladom zbog, kako kažu, njene popustljivosti prema ostacima bivšeg režima. U junu su u gradu Hami održani protesti u znak nezadovoljstva zbog vladine politike.
ISIL-ove aktivnosti kreću iz zatvora pod kontrolom SDF-a
Saopćenje sirijskog Ministarstva unutrašnjih poslova o hapšenju pripadnika ćelije koja je izvela napad na crkvu Mar Elias potvrdila je da je ćelija došla iz izbjegličkog kampa Al-Hawl u provinciji Hasakah, na sjeveroistoku Sirije, u kojem se nalaze stotine bivših članova ISIL-a i njihove porodice.
Kamp Al-Hawl je pod kontrolom Sirijskih demokratskih snaga (SDF), koje i dalje insistiraju na tome da zadrže kontrolu nad tim kampom, iako je početkom juna 2025. godine postignut preliminarni sporazum sa sirijskom vladom, uz posredovanje snaga međunarodne koalicije, prema kojem bi kontrola nad kampom trebala biti prebačena na sirijsku vladu.
Ovo nije prvi put da su sirijske sigurnosne snage uhapsile pripadnike ISIL-ove ćelije koje dolaze iz sjeveroistočne Sirije. Prema procurjelim informacijama iz Ministarstva unutrašnjih poslova, ćelija uhapšena u Halepu u maju također je stigla s tog područja.
Na iračko-sirijskoj granici od maja vlada stanje pojačane sigurnosne pripravnosti zbog iračke zabrinutosti od mogućeg infiltriranja članova ISIL-a iz sjeveroistočne Sirije, koji koriste postojeći sigurnosni vakuum.
Čini se da upravo to potiče iračku vladu na razvijanje sigurnosne koordinacije s Damaskom. Bagdad je nedavno poslao nekoliko izaslanika u Siriju, prije svega šefa obavještajne službe Hamida al-Shatrija, a zatim Izzata al-Shabandara, koji je imenovan za izaslanika za Siriju.
Irački napori za repatrijaciju svojih građana zatočenih u kampu Al-Hawl, određenom za pritvaranje članova ISIL-a, nastavili su se i od početka 2025. Službene iračke procjene pokazuju da broj iračkih pritvorenika u kampu prelazi 15.000.
Nakon pada Bashara al-Assada i stalnih curenja informacija o tome da se Trumpova administracija želi povući iz Sirije, SDF je, preko svog zapovjednika Mazlouma Abdija, otvoreno upozorio na mogućnost povratka ISIL-a. To je možda potaknulo međunarodnu koaliciju da posreduje u sporazumu o prijenosu kontrole nad zatvorima u kojima su nalaze bivši članovi ISIL-a na sirijsku vladu.
Intervjui koje su istraživači proveli s članovima ISIL-a, koji su ranije bili zatvoreni u zatvorima SDF-a, otkrili su da postoji koordinacija između ćelija unutar i izvan zatvora. Istraživač Subhi Franjieh iznio je rezultate ovih intervjua u istrazi objavljenoj u novinama Al-Majalla, koja je pokazala da su članovi ISIL-a iskoristili dug period boravka u zatvorima pod kontrolom SDF-a kako bi preispitali svoj raniji način djelovanja i napravili planove za budućnost.
Intervjui su također otkrili da je sirijska država sljedeća ISIL-ova meta. Organizacija namjerava raditi na pridobivanju pojedinaca koji su nezadovoljni otvorenošću sirijske vlade prema Zapadu, te aktivno razvija planove za infiltraciju u sirijsku državu.
Pojedine statistike pokazuju da SDF upravlja s otprilike 26 zatvora, u kojima se nalazi više od 10.000 zatvorenika, među kojima su Sirijci, Iračani, Arapi i stranci. Zatočenici borave u lošim uvjetima koji pogoršavaju ekstremizam i izloženi su fizičkoj i psihičkoj torturi.
Pojedini izvještaji također ukazuju na slučajeve korupcije unutar zatvora, što pruža mogućnost članovima ISIL-a da održavaju kontakte s vanjskim svijetom, kao i priliku da pojedini članovi ove organizacije budu prokrijumčareni iz zatvora.
Nakon napada na crkvu Mar Elias, Sjedinjene Američke Države ponovo su naglasile potrebu da sirijska vlada preuzme kontrolu nad pritvorskim centrima u kojima se nalaze pripadnici ISIL-a.
Prognoze za nove napade
Mnoge sirijske i međunarodne istraživačke institucije očekuju nove napade nakon eksplozija u Mar Eliasu, te smatraju da oni neće biti posljednji.
Studija koju je objavio Centar za studije Jusoor nakon napada na crkvu Mar Elias skreće pažnju na mogućnost novih napada. Studija se oslanja na ranije prakse ISIL-a u Iraku, gdje je 2012. godine u jednom danu izveo 30 napada na crkve i druge vjerske objekte.
Studija je zaključila da je cilj organizacije podrivanje stabilnosti koju sirijska vlada nastoji uspostaviti, te da želi oslabiti sve korake usmjerene na očuvanje društvenog mira i sigurnosti. To će zauzvrat potaknuti društvene grupe da se suzdrže od sudjelovanja s vladom u izgradnji države zbog gubitka povjerenja.
Važno je napomenuti da se zvanične prijetnje iznesene u ISIL-ovim medijima krajem maja 2025. protiv sirijske vlade podudaraju s uključivanjem Sirije u regionalnu operativnu grupu koja uključuje Tursku, Jordan, Liban i Irak, kao i sa američkim navodima koji potvrđuju koordinaciju između Washingtona i sirijske vlade s ciljem suzbijanja ISIL-a. To bi moglo objasniti rastuće ogorčenje ISIL-a prema sirijskoj vladi i želju ove organizacije da potkopa njene napore i spriječi je da dovrši proces uspostavljanja sigurnosnih institucija koje bi spriječile povratak ISIL-a.
“تبادل المعلومات لا يعكس تأييدًا كاملًا لهيئة تحرير الشام”.. واشنطن بوست عن مسؤولين أمريكيين: نشارك الحكومة السورية الجديدة معلومات استخبارية بشأن تهديدات #تنظيم_الدولة pic.twitter.com/n1dhaDc4uc
— الجزيرة سوريا (@AJSyriaNowN) January 25, 2025
Upozorenja na fazu strateškog restrukturiranja
SITE Intelligence Group, specijalizirana za sigurnosne poslove i praćenje ekstremističkih aktivnosti, upozorava da je opasno tumačiti pad aktivnosti ISIL-a u Siriji kao znak slabosti. Umjesto toga, sugerirala je da je ISIL ušao u fazu strateškog restrukturiranja.
Prema njihovim podacima, operacije ISIL-a tokom prve polovine 2025. iznosile su tek trećinu njegovih operacija iz istog tog perioda prethodne godine.
SITE Intelligence Group citira sigurnosne dužnosnike koji potvrđuju da je ISIL počeo aktivirati uspavane ćelije od pada Assada krajem 2024. godine, koje koriste oružje s prigušivačima i neke eksplozive. Trenutno određuju svoje ciljeve, a pretpostavlja se da su zaplijenili i nešto od oružja koje su ranije posjedovale Assadove snage.
Sektaške napetosti koje se periodično javljaju u Siriji, poput događaja u priobalnom području u martu ove godine, nakon napada zaostalih pripadnika bivšeg režima na vladine snage, kao i fleksibilnost sirijske vlade prema različitim društvenim grupama čine dva važna faktora koja bi mogla pomoći ISIL-u da se ponovno aktivira u Siriji.
Organizacija je nastojala iskoristiti te faktore u svojoj novoj retorici, u kojoj otvoreno napada sirijsku vladu i optužuje je za neuspjeh u provođenju šerijatskog zakona.
S druge strane, ISIL će se vjerovatno suočiti s nizom prepreka u pokušaju da ponovno oživi svoje aktivnosti u Siriji, uključujući iscrpljenost sirijskog društva i sve izraženiju želju u sirijskim krugovima za vraćanjem stabilnosti i pokretanjem procesa obnove.